Szpalerowa produkcja deserowych porzeczek kolorowych - perspektywiczna nisza w sadownictwie?

Produkcja deserowa odpowiedzią na fatalną sytuację na rynku porzeczek przemysłowych?

Produkcja porzeczek kolorowych od lat rozczarowuje polskich plantatorów. Dominuje przemysłowy kierunek zagospodarowania owoców, zaś produkcja deserowa ma znaczenie marginalne. Rynek ten jest bardzo trudny, a cała branża popadła w zależność od łaski i niełaski zakładów przetwórczych o zagranicznym kapitale. Narzucają one sadownikom niekorzystne stawki skupu owoców, często poniżej kosztów produkcji. Wystarczy przypomnieć sobie sezon ubiegłoroczny - w lipcu 2020 oferowano producentom porzeczek czerwonych 70 gr za kg surowca.

Szanse na poprawę sytuacji plantatorów czerwonych porzeczek są marne. Co prawda co kilka lat trafiają się wzrosty cen skupu owoców, jednak najprawdopodobniej ma to za zadanie wywołać euforię wśród sadowników i skłonić ich do zakładania nowych nasadzeń porzeczek, które będą źródłem taniego surowca do przetwórni przez kolejne lata.

Niezależna produkcja rolna zamiast pańszczyzny?

Obserwując tendencje na rynkach zachodnich, można dojść do wniosku, że umacnia się tam bardzo perspektywiczny kierunek produkcji deserowych owoców porzeczek kolorowych. Rynek ten dopiero raczkuje, chociaż należy się spodziewać, że popyt na takie owoce będzie wzrastał w kolejnych latach. Polscy producenci mogliby włączyć się do wyścigu o zagospodarowanie tej niszy, co pozwoliłoby im uniezależnić się od zakładów przetwórczych i zarabiać na eksporcie owoców na rynki zachodzie, a z czasem, w miarę popularyzacji porzeczek jako owocu deserowego – również na dostarczaniu ich na rynek krajowy.

Jak zawsze, próby zagospodarowania nowej niszy wiążą się z dużym ryzykiem. O ile jednak produkcja surowca dla przetwórni pozbawiona jest perspektyw, rynek porzeczki deserowej wciąż jawi się jako obiecujący.

Produkcja porzeczek deserowych to wyzwanie nie dla każdego

Z całą pewnością jest to kosztochłonny kierunek produkcji. Wymaga solidnej wiedzy, której najlepiej poszukiwać na Zachodzie, gdyż tamtejsi plantatorzy są bardziej doświadczeni w produkcji deserowych porzeczek kolorowych. Nie ma gwarancji powodzenia ani znalezienia odbiorców towaru na rynku zagranicznym, dlatego na początek warto zacząć od mniejszego areału i rozbudowywać go w miarę umacniania swojej pozycji na rynku. Bardzo pomocna z punktu znalezienia zbytu na owoce będzie znajomość języków obcych oraz umiejętność nawiązywania kontaktów za granicą. Sieć pośredników, którzy mogliby uczestniczyć w wymianie handlowej, nie jest jeszcze rozbudowana.

Trzeba podkreślić na samym wstępie, że uprawa porzeczek deserowych, poza tym, że dotyczy tego samego gatunku, ma bardzo niewiele wspólnego z produkcją owoców przemysłowych. Jest to zupełnie inna technologia produkcji, w której towarem pożądanym są owoce najwyższej jakości. Naleciałości z produkcji przemysłowej mogą być jedynie przeszkodą w spełnieniu wyśrubowanych wymagań odbiorców.

Podczas gdy w produkcji surowca przerobowego dąży się do minimalizacji kosztów, w uprawie owoców deserowych wydatki są nieuniknione. Założenie i prowadzenie profesjonalnej plantacji wiąże się z wysokimi nakładami finansowymi, które muszą zostać poniesione, aby dostarczać na rynek towar charakteryzujący się jak najlepszymi walorami. Zakładanie takich plantacji to duża odpowiedzialność, bo skąpienie pieniędzy na inwestycję i produkcja owoców marnej jakości, może na samym starcie popsuć opinię polskiemu sektorowi w handlu zagranicznym, jak również pogrążyć wizerunek porzeczek deserowych na rynku krajowym.

Dobór odmian

W produkcji owoców deserowych powinny być użytkowane odmiany charakteryzujące się wysokimi walorami konsumpcyjnymi, a nie przetwórczymi. Owoce muszą mieć dobry smak i atrakcyjny wygląd (wielkość; dobre, jednolite wybarwienie), długie i pełne grona, a także odpowiednią trwałość w handlu i przechowywaniu.

Spośród odmian porzeczki czerwonej, bezkonkurencyjna jest holenderska Rovada. Spełnia wymagania odbiorców i ma ugruntowaną pozycję na zagranicznym rynku. To właśnie nią w pierwszej kolejności powinni się zainteresować plantatorzy chętni eksportować owoce na Zachód. Przykłady innych odmian porzeczki czerwonej, które mogą być użytkowane w tym kierunku to Heros, Jonkheer van Tets, Detvan, Tatran. Zróżnicowanie uprawianych odmian pozwala dostarczać owoce na rynek w różnych terminach.

Jeżeli chodzi o porzeczkę białą, obiecujące odmiany do uprawy szpalerowej to Biała z Juterborg oraz Blanka. Różnią się m. in. terminem dojrzewania owoców – Biała z Juterborg osiąga dojrzałość w połowie lipca, natomiast Blanka na przełomie lipca i sierpnia.

Zapotrzebowanie rynku na porzeczkę białą jest zdecydowanie mniejsze niż na porzeczkę czerwoną. Białe owoce mogą jednak stanowić uzupełnienie oferty gospodarstwa.

Zakładanie plantacji

Plantacje porzeczek kolorowych z zamiarem produkcji owoców deserowych powinny być zakładane na glebach żyznych i bardzo żyznych o uregulowanych stosunkach wodnych. Należy wykorzystywać do tego celu najwyższej jakości materiał szkółkarski. Musi być wolny od chorób i szkodników, pewny odmianowo. Najlepiej zamówić w szkółce dwuletnie sadzonki z wyprowadzonymi dwoma pędami, co ogranicza prace związane z formowaniem krzewów i przyspiesza ich wejście w pełnię owocowania.

Sadzonki wysadza się do gruntu w rozstawie 0,5 × 2,5 m (szerokość międzyrzędzi można zwiększyć w razie potrzeby, szczególnie w lokalizacjach wilgotnych, aby poprawić przewietrzenie plantacji). Duże zagęszczenie krzewów na hektarze jest pożądane, bo pozwala zwiększyć plon owoców i poprawić opłacalność produkcji w stosunku do nakładów na produkcję.

Prowadzenie plantacji

Najczęściej użytkuje się krzewy wyprowadzone na dwa pędy szkieletowe. Ich docelowa wysokość wynosi ok. 2,5 - 3 m. W przypadku odmian silnie rosnących, można prowadzić krzewy na jeden pęd szkieletowy.

Krzewy muszą być prowadzone przy rusztowaniach z drutów rozpiętych na słupach drewnianych, odpowiednio zaimpregnowanych bądź strunobetonowych. Tworzy się szpaler, przywiązując pędy bezpośrednio do drutów lub do bambusowych tyczek.

Niezbędne jest wyposażenie plantacji w system nawadniający. Dla uzyskania owoców wysokiej jakości wskazana jest także fertygacja.

Rozwiązaniem coraz częściej spotykanym na Zachodzie jest zadaszanie plantacji przy pomocy osłon z folii przeciwdeszczowej. Zalety płynące z tego rozwiązania to uniezależnienie uprawy od opadów atmosferycznych, a więc poprawa stabilności plonowania, ograniczenie presji szarej pleśni i innych chorób grzybowych, a także opóźnienie zbioru. O tym, że okrycie plantacji będzie montowane, najlepiej pomyśleć już na etapie planowania inwestycji, aby postawić odpowiednio wysoką i wytrzymałą konstrukcję.

Grunt czy pojemniki ze specjalnym podłożem?

W chwili obecnej w warunkach polskich realnym rozwiązaniem dla produkcji deserowych owoców porzeczek kolorowych wydają się szpalerowe plantacje zakładane w gruncie.

Na Zachodzie można się już spotkać z wyższym stopniem specjalizacji uprawy, w którym krzewy wysadzone są do specjalnych pojemników z odpowiednim podłożem (np. substratem kokosowym). Umożliwia to uniezależnienie uprawy od lokalnych warunków glebowych.

Które cechy jakościowe owoców są pożądane i jak je osiągnąć?

Należy zadbać o równomierne dojrzewanie i intensywne wybarwienie owoców. Trzeba unikać drobnienia owoców oraz tzw. przestrzelonych gron, czyli braków jagód w gronach. Owoce muszą mieć wysoką trwałość przechowalniczą i wytrzymałość w obrocie handlowym (znaczenie dokarmiania roślin wapniem). Osiąga się to wszystko dzięki prawidłowemu, zbilansowanemu programowi nawożenia, fertygacji i dokarmiania dolistnego krzewów, zaopatrującemu rośliny we wszystkie pierwiastki decydujące o jakości plonu, a także dzięki dobremu zapyleniu.

Niedopuszczalne jest porażenie owoców przez choroby grzybowe. Szczególnie istotnym czynnikiem decydującym o możliwości sprzedaży owoców na Zachód jest brak lub niski poziom pozostałości środków ochrony roślin w plonie. Ustalenie takiego programu ochrony, aby jednocześnie był skuteczny i nie narażał na przekroczenie narzuconych przez odbiorcę towaru limitów pozostałości ŚOR w plonie, jest trudnym wyzwaniem. Z pewnością musi być wykorzystany pełen potencjał niechemicznych metod ograniczania chorób i szkodników. Duże znaczenie mają preparaty biologiczne i mechaniczne (np. oleje, olejki eteryczne i inne).

Zbiór i konfekcjonowanie owoców

Zbiór owoców jest ręczny. Osoby dokonujące zbioru należy odpowiednio przeszkolić, aby unikały uszkadzania jagód – towar oferowany klientowi musi być nieskazitelny.

Grona porzeczek już w trakcie zbioru umieszcza się w niedużych, plastikowych pojemniczkach o pojemności 100 – 250 g. Na dnie może być umieszczona wyściółka z białego tworzywa. Są to opakowania prześwitujące, dzięki czemu klient może dokładnie przyjrzeć się jakości towaru. Taki produkt nadaje się typowo do handlu detalicznego. Przyjmijmy, że za takie pudełeczko klient zapłaci 5 zł. Daje to cenę nawet 50 zł za kg, której konsument nigdy by nie zapłacił, gdyby porzeczkę deserową sprzedawano na kilogramy. Porównajmy to z ceną 70 gr za kg, którą otrzymują plantatorzy uprawiający porzeczkę czerwoną na potrzeby przetwórstwa.

Z jakimi nakładami finansowymi należy się liczyć, decydując się na produkcję porzeczek deserowych?

• Elitarny materiał szkółkarski produkowany na zamówienie.
• Budowa konstrukcji, ewentualnie zadaszenie plantacji folią.
• Doradztwo.
• Fertygacja i dokarmianie dolistne. Biostymulacja.
• Większe zapotrzebowanie na siłę roboczą – pielęgnacja krzewów w okresie wegetacji, ręczny zbiór.
• Środki ochrony roślin z uwzględnieniem ochrony „bez pozostałości”.
• Opakowania.
• Przechowywanie owoców w chłodni.

Manipulowanie terminem podaży owoców na rynek

Oferowanie owoców deserowych poza standardowym terminem ich zbioru (wcześniej lub później) pozwala uzyskać lepsze ceny za towar. Na przykład w lutym br. w Netto sprzedawano holenderską Rovadę po 55,92 zł za kg.

Wcześniejszą podaż porzeczek na rynek można uzyskać dzięki uprawie owoców pod osłonami lub nawet w ogrzewanych tunelach.

Opóźnienie podaży owoców na rynek możliwe jest dzięki uprawie odmian o zróżnicowanej porze dojrzewania owoców, okrywaniu plantacji osłonami z folii przeciwdeszczowej, uprawie porzeczek z sadzonek frigo oraz – przede wszystkim – dzięki ich długiemu przechowywaniu. Wysokiej jakości, dobrze dopryskana wapniem porzeczka, ma duży potencjał przechowalniczy. Przetrzyma się ją w chłodni zwykłej (0 °C) przez ok. 3 miesiące, zaś w chłodni KA – do 5 miesięcy. Z wykorzystaniem tych metod, możemy wprowadzać porzeczki kolorowe na rynek nawet w styczniu i lutym, tak jak robią to obecnie Holendrzy.

Związane z tematem

Biznes na importowanych owocach jagodowych?

Euforia po wzroście cen czarnej porzeczki spowoduje powiększenie obszaru nasadzeń?