Zapobieganie gorzkiej plamistości podskórnej jabłek na odmianach podatnych

Gorzka plamistość podskórna (GPP) jest jedną z istotniejszych przyczyn strat w produkcji jabłek. To choroba fizjologiczna (o podłożu nieinfekcyjnym), której bezpośrednią przyczyną jest niedostateczna zawartość wapnia w owocach oraz nieprawidłowy stosunek tego pierwiastka do potasu i magnezu. A więc najbardziej narażone na GPP są te jabłka, w których występuje nadmierna ilość potasu i magnezu w stosunku do zbyt niskiej ilości wapnia. Wapń usztywnia ściany komórkowe i wzmacnia strukturę owoców, zapobiegając defektom miąższu.

Nasilenie choroby jest zmienne w poszczególnych sezonach i zależy od przebiegu warunków pogodowych. Mniejsze ryzyko występuje, gdy w pierwszej połowie sezonu (mniej więcej do opadu czerwcowego) występują warunki sprzyjające zaopatrywaniu zawiązków wapniem przez drzewa – przede wszystkim umiarkowana wilgotność gleby, którą zapewniają regularne opady deszczu. Przesuszenie podłoża utrudnia pobieranie wapnia przez system korzeniowy, gdyż składnik ten pochłaniany jest w postaci rozpuszczonej w wodzie i transportowany wraz z prądem transpiracyjnym (przez naczynia). Natomiast przy wysokiej intensywności opadów pierwiastek jest wypłukiwany w głąb profilu glebowego. Możliwe jest również zaburzenie stosunków powietrzno – wodnych w glebie na skutek zbyt wysokiej wilgotności. Jeżeli wilgotność gleby jest dostateczna, a warunki pogodowe sprzyjają transpiracji, roślina pobiera więcej wapnia z podłoża.

Fot. 1. Jabłko odmiany Bohemia z objawami gorzkiej plamistości podskórnej. Warto zwrócić uwagę na asymetrię owocu w przekroju podłużnym. Nierównomierny przyrost wielkości owocu wynikał z niepełnej liczby nasion w gnieździe nasiennym. Mniejsza liczba nasion to niższa produkcja auksyn, a więc gorsze "przyciąganie" wapnia przez zawiązek.

W bieżącym sezonie (2021), w przeciwieństwie do roku poprzedniego, możemy spodziewać się mniejszej presji gorzkiej plamistości podskórnej, gdyż przebieg warunków atmosferycznych generalnie sprzyjał zaopatrywaniu zawiązków w wapń. Nie zmienia to faktu, że określone zabiegi muszą zostać przeprowadzone, aby dostarczyć do owoców odpowiednią ilość wapnia.

Objawy i szkodliwość gorzkiej plamistości podskórnej

Na jabłkach przed zbiorami, a częściej już w trakcie przechowywania, pojawiają się ciemne, lekko zagłębione plamy na powierzchni skórki. Choroba ma charakter postępujący – w przechowalni liczba i powierzchnia plam wzrasta, zaś miąższ w ich obrębie staje się gąbczasty, brunatnieje i gorzknieje. Zmiany najczęściej mają charakter przypowierzchniowy, ale czasem degradacji podlegają również głębsze warstwy miąższu.

Skutkiem zaburzeń fizjologicznych jest spadek wartości handlowej i konsumpcyjnej jabłek.

Odmiany podatne na gorzką plamistość podskórną

Chociaż w praktyce wystąpieniem GPP zagrożone są wszystkie odmiany, w tych samych warunkach niektóre z nich są bardziej narażone na tę chorobę. W grupie wyższego ryzyka znajdują się m. in. odmiany Ligol, Piękna z Boskoop, Jonagold i sporty, Mutsu, Szampion, Gloster, Cortland, a z mniej popularnych - Koksa Pomarańczowa, Jonatan, James Grieve.

Badania prowadzone w Stanach Zjednoczony wykazały, że u wybranych odmian jabłoni, uznawanych za bardzo podatne na GPP, ale także na niektórych odmianach warzyw (np. pomidora, papryki), przyczyną problemów z jakością owoców nie jest mniejsza zdolność roślin do pobierania wapnia, ale akumulowanie przez nie zbyt dużych ilości antagonistycznego w stosunku do niego potasu. Dlatego w sadach z odmianą Honeycrisp wielokrotnie obserwuje się problemy z GPP pomimo wykonania kilku opryskiwań solami wapnia. Są również odmiany, takie jak Szampion, które wykazują mniejszą w porównaniu z innymi zdolność do akumulacji wapnia w owocach.

Zapobieganie gorzkiej plamistości podskórnej

Najistotniejszą przyczyną występowania gorzkiej plamistości podskórnej w sadach produkcyjnych są błędy w agrotechnice. Powinna być ona tak prowadzona, aby niezależnie od warunków pogodowych, pozyskać jak najmniejszy w danych warunkach odsetek owoców z GPP. Wykształcanie jakości przez owoce jest procesem, a więc czymś długotrwałym i wymagającym wielu działań. Opryskiwanie owoców związkami wapnia, chociaż bardzo istotne, nie jest jedynym czynnikiem zapobiegającym występowaniu zaburzeń fizjologicznych. Mają na nią wpływ także inne zabiegi wykonywane już od początku sezonu.

1. Sama zasobność podłoża w wapń rzadko ma przełożenie na jakość owoców. Z gleb o wysokiej zawartości wapnia można zebrać jabłka z objawami gorzkiej plamistości podskórnej. Wynika to z faktu, że pobieranie wapnia przez systemy korzeniowe zależy w dużym stopniu od warunków atmosferycznych, a o pobrany już pierwiastek konkurują ze sobą wzrastające pędy i zawiązki. Pędy są preferowanym przez roślinę odbiorcą wapnia, gdyż biologiczną rolą owoców jest opadnięcie i rozsianie nasion, a więc przedłużenie gatunku. Dlatego drzewo nie inwestuje w ich trwałość przechowalniczą.

Mimo to lepiej nie bagatelizować znaczenia nawożenia doglebowego i dbać o prawidłowy, zbilansowany skład chemiczny gleby. Dzięki niemu roślina pobierze tyle wapnia z gleby, ile w danych warunkach będzie możliwe. Dla zasobności podłoża w wapń znaczenie mają zabiegi wapnowania w celu uregulowania odczynu gleby (jednak pierwiastek uwalnia się z wapna powoli). W razie potrzeby mogą być one uzupełniane stosowaniem innych nawozów wapniowych (np. saletry wapniowej).

Istotna jest nie tylko zawartość wapnia w podłożu, ale także innych jonów mogących wpływać antagonistycznie (przeciwstawnie) lub synergistycznie (wspomagająco) na jego pobieranie i dystrybucję w roślinie. Najważniejszy jest potas, który wykazuje silny antagonizm względem wapnia. Jeżeli w danej kwaterze obserwuje się duże problemy z gorzką plamistością podskórną, należy po wykonaniu analiz zwrócić uwagę na zawartość potasu w glebie. W wielu sadach jest ona zbyt wysoka z powodu historii pola, na którym w przeszłości zbyt często i w nadmiarze stosowano sól potasową. W przypadku zbyt wysokiej zawartości potasu w podłożu, należy nawet na kilka lat zaniechać nawożenia tym pierwiastkiem oraz nie wykonywać nim żadnych opryskiwań dolistnych. Zaobserwowano, że w warunkach zbyt wysokiej zawartości potasu w glebie, jego akumulację ograniczają zabiegi dolistne manganem. Następnie należy stosować niższe z zalecanych dawek nawozów potasowych, a dokarmianie dolistne tym pierwiastkiem ograniczyć do niezbędnego minimum.

Ograniczająco na pobieranie wapnia z gleby działają także jony magnezu oraz jony amonowe (NH₄⁺). Jego pobieraniu sprzyja natomiast jon saletrzany (NO₃^-), dlatego po kwitnieniu najlepiej nawozić sady azotem azotanowym (saletry).

2. Należy dbać o sprzyjające warunki wzrostu i rozwoju drzew. W przypadku wystąpienia suszy, powinno się je nawadniać. Wilgotność podłoża powinna być optymalna – ani nadmierna, ani zbyt niska.
3. Jak wcześniej wspomniano, pędy konkurują z zawiązkami o wapń i konkurencję tę wygrywają. Dlatego aby zapewnić lepsze zaopatrzenie zawiązków w składnik, należy zapobiegać zbyt wybujałemu wzrostowi wegetatywnemu owocujących drzew. Służy temu dostosowane do potrzeb roślin nawożenie azotem, umiarkowane cięcie zimowe (cięcie zbyt intensywne wyzwala silną reakcję wzrostową pędów), zabiegi regulatorami wzrostu (proheksadion wapnia – preparat Regalis), ewentualnie podcinanie korzeni.
4. Gromadzeniu wapnia przez zawiązki sprzyja ich dobre zapylenie. Owoce o pełnym zestawie nasion wydzielają więcej auksyn i trafia do nich więcej wapnia. Czynnikami, na które sadownik ma wpływ w tym zakresie, jest zapewnienie odpowiedniej dostępności owadów zapylających (np. sprowadzanie do sadu uli z pszczołami na czas kwitnienia), stosowanie atraktantów oraz sadzenie zapylaczy.
5. Po przerzedzaniu zawiązków na drzewach powinna pozostać optymalna liczba owoców. Jeżeli przerzedzanie było zbyt intensywne, sprowokuje ono nadmierny wzrost owoców i zwiększy ryzyko występowania GPP.
6. Można wprowadzić dokarmianie wapniem już od kwitnienia, zamiast standardowego programu, zalecającego włączenie opryskiwań chlorkiem czy azotanem wapnia od momentu osiągnięcia przez zawiązki wielkości orzecha włoskiego. Takie podejście pozwala nagromadzić więcej pierwiastka w owocach, jednak na wcześniejszym etapie powinno się stosować bezpieczne dla skórki zawiązków preparaty, w których wapń skompleksowany jest z komponentem organicznym.

W okresie bezpośrednio przed zbiorami można zintensyfikować dokarmianie owoców chlorkiem wapnia, aby poprawić ich trwałość przechowalniczą.

Czytaj więcej: Przedzbiorcze opryski wapniem - walka o trwałość przechowalniczą jabłek

7. W okresie wzrostu owoców po opadzie czerwcowym powinno się rozważnie prowadzić zabiegi służące zwiększaniu średnicy jabłek. Wraz ze wzrostem objętości owoców, zgromadzony w nich wapń ulega rozcieńczeniu. Zwiększaniu średnicy jabłek musi więc towarzyszyć dokarmianie ich wapniem.

Należy mieć także na uwadze antagonizm potasu i wapnia. Nawozy potasowe stosuje się po opadzie czerwcowym, aby uzyskać owoce o większej średnicy. Jednak potas blokuje na pewien czas wchłanianie wapnia i wbudowywanie go w struktury owoców, gdyż oba pierwiastki transportowane są tymi samymi kanałami jonowymi. Między opryskami potasem i wapniem powinno się zachować kilkudniowy (przynajmniej trzydniowy) odstęp, aby umożliwić ich dobre wykorzystanie.

Czytaj więcej: Jak poprawić wyrastanie jabłek? - zwiększanie średnicy owoców po opadzie czerwcowym

W kwaterach, w których obserwuje się słabe zawiązanie i pojawia się ryzyko przerastania owoców, nie powinno się wcale dokarmiać potasem, lecz skoncentrować się na dokarmianiu wapniem.

Czytaj więcej: Agrotechnika kwater o słabym zawiązaniu

8. Owoce powinny być zerwane w optymalnym terminie (jabłka przedwcześnie zebrane mogą mieć nawet o 60% wyższą częstotliwość występowania GPP), szybko schłodzone i przechowywane w niskiej temperaturze przy wysokiej wilgotności względnej atmosfery. W przypadku zagrożenia GPP, jabłka powinno się możliwie szybko sprzedać.

SKUTECZNY PROGRAM DOKARMIANIA ROŚLIN WAPNIEM I KRZEMEM