Zimowa lustracja w sadzie - poszukiwanie zimujących form szkodników

Lustracja sadu w okresie bezlistnym daje wyobrażenie o presji wielu szkodników w początkach przyszłego sezonu oraz o koniecznych zabiegach ich zwalczania. Jest o tyle istotna, że wiele gatunków szkodników wymaga intensywnych opryskiwań już na starcie wegetacji roślin (pękanie pąków), aby skutecznie się ich pozbyć. Właściwy termin wykonania zabiegu jest kluczowy dla powodzenia zabiegów ochrony sadu takich jak na przykład opryski preparatami olejowymi.

Należy przy tym mieć świadomość, że wyniki lustracji zimowej są jak sondaż przedwyborczy – wcale nie muszą się sprawdzić, choć jest spora szansa, że tak właśnie będzie. Szkodniki mogą zginąć na skutek niskich temperatur bądź zostać przerzedzone przez swoich wrogów naturalnych po wiosennych ociepleniach, wskutek czego nie okażą się tak znacznym zagrożeniem, jak początkowo zakładaliśmy.

W przypadku ochrony przed większością szkodników jesteśmy świadomi konieczności mniej bądź bardziej intensywnej walki na podstawie ich presji w minionym sezonie – na przykład: jeżeli przy zbiorach jabłek były problemy z bawełnicą korówką, należy walczyć z nią intensywnie od przyszłego sezonu, nawet jeżeli wykonano w sadzie zabiegi zwalczania pozbiorczego (mszyca ma skłonność do odtwarzania swojej populacji). Lustracja w okresie bezlistnym jest obserwacją pomocniczą w planowaniu oprysków na przyszły sezon.

Podczas zimowej lustracji dostrzeżemy formy zimujące tylko tych szkodników, które spędzają zimę na drzewach owocowych. Nie znajdziemy gatunków zimujących pod ziemią (np. nasionnica trześniówka, wiele chrząszczy), na innych roślinach (np. miodówka gruszowa czerwonawa) bądź głęboko pod korą (zwójka koróweczka).

W przypadku gatunków drzew, które tniemy zimą (jabłoń, grusza, śliwa), można połączyć cięcie z przeglądaniem powierzchni roślin w poszukiwaniu oznak zimowania szkodników. Lustracja kwater z gatunkami, których cięcie zostało już przperowadzone (wiśnia, czereśnia) bądź dopiero będzie wykonywane (brzoskwinia, morela), wymaga osobnego spaceru. Lustrację w sadach przeprowadzamy przy dobrej widoczności, w dzień słoneczny i bezwietrzny.

Co ze sobą zabrać?

Warto zabrać ze sobą sekator, którym będziemy wycinać pędy z losowo wybranych drzew, aby uważnie przejrzeć je w domu oraz binokular bądź lupę. Przydatny jest również notatnik oraz ołówek, aby zapisywać wyniki swoich obserwacji.  

Trzeba zadbać o reprezentatywną próbę

Aby wynik obserwacji był miarodajny, należy przejrzeć odpowiednią liczbę drzew (przynajmniej kilkanaście wybranych drzew na kwaterę, należących do różnych odmian, o różnej lokalizacji). Najpierw dokonujemy oględzin pnia, konarów, grubszych gałęzi – zwracamy uwagę na spękania kory, w których lubią występować szkodniki; szukamy oprzędów. Następnie przyglądamy się młodym pędom (2 – 4 – letnim). Najlepiej, aby posiadały krótkopędy. Ucinamy 10 ich fragmentów o długości 20 cm i zabieramy do domu celem zbadania przy pomocy szkła powiększającego.

Jak rozeznać szkodniki?

Precyzyjne określenie gatunku szkodnika, z którym mamy do czynienia wyłącznie na podstawie formy zimującej jest bardzo trudne i może wymagać fachowej wiedzy entomologicznej. Rozeznania dokonuje się na podstawie postaci zimującej (jajo, larwa, poczwarka, imago – owad dorosły), jej umiejscowienia (spękania i załamania kory, okolice szyjki korzeniowej, młode lub stare pędy, rozwidlenia pędów, ściółka pod drzewami) czy też charakterystycznych cech wyglądu (wielkość, kolor, występowanie pojedynczo bądź w skupieniach itp.).

W tym artykule przedstawiamy przykłady szkodników zimujących w sadach, które możemy znaleźć podczas lustracji w okresie bezlistnym oraz podajemy cechy charakterystyczne, na podstawie których będzie możliwe ich rozpoznanie.

Piędzik przedzimek

• Stadium szkodliwym są gąsienice wygryzające dziury w liściach.

Fot. 1. Źródło: Milan Zubrik, Forest Research Institute - Slovakia, Bugwood.org

Fot. 2. Źródło: Dimitrios Avtzis, NAGREF-Forest Research Institute, Bugwood.org

• Zimą poszukujemy jaj, początkowo jasnozielonkawych, później lekko pomarańczowych, wielkości 0,8 mm. Występują pojedynczo bądź w skupieniach, przeważnie na końcówkach młodych pędów, w pobliżu pąków.

Fot. 3. Źródło: Gyorgy Csoka, Hungary Forest Research Institute, Bugwood.org

Brudnica nieparka

• Stadium szkodliwym są gąsienice żerujące na liściach.

Fot. 4. Źródło: USDA APHIS PPQ - Oxford, North Carolina , USDA APHIS PPQ, Bugwood.org

• W okresie bezlistnym szukać na pniach i grubych konarach dużych złóż jaj (średnica kilku cm), które przybierają postać jasnobrązowej poduszeczki.

Fot. 5. Źródło: Gillian Allard, FAO of United Nations, Bugwood.org

Kuprówka rudnica

• Gąsienice wcześnie rozpoczynają swoją aktywność i dokonują gołożerów na liściach i pąkach kwiatowych. Drzewa silnie zaatakowane zazieleniaja się dopiero w lipcu – sezon jest nie do nadrobienia.

Fot. 6. Źródło: Jan Samanek, Phytosanitary Administration, Bugwood.org

• Stadium zimującym są gąsienice, które w koronach drzew zakładają jesienią gniazda zimowe z liści splecionych przędzą.

Fot. 7. Źródło: Jan Samanek, Phytosanitary Administration, Bugwood.org

Znamionówka tarninówka

• Stadium szkodliwym są gąsienice żerujące na liściach.
• Zimują złoża jaj w rozwidleniach gałęzi lub w zaschniętych, oprzędzionych liściach. Jaja są białawe, duże, z charakterystycznym wgłębieniem.

ZWÓJKI

Fot. 8. Zwójka siatkóweczka. Źródło: Adoxophyes orana, Jae-Cheon Sohn, Bugwood.org

• Stadium szkodliwym są gąsienice. Atakują pąki, liście, zawiązki owoców.
• Zwójka różóweczka – zimuje w postaci bladozółtych jaj składanych na powierzchni kory w złoża o średnicy do 1 cm.
• Zwójka siatkóweczka – stadium zimującym są gąsienice w oprzędach. Należy szukać ich w załamaniach kory.
• Zwójka bukóweczka - stadium zimującym są gąsienice w oprzędach. Należy szukać ich w załamaniach kory w przygruntowej części drzewa.
• Wydłubka oczateczka – zimują larwy w oprzędach. Znajdziemy je w rozwidleniach gałęzi, spękaniach kory.

Kwieciak jabłkowiec

• Dorosłe chrząszcze oraz larwy, które wykluwają się z jaj składanych przez samice bezpośrednio do pąków, uszkadzają pąki kwiatowe i zmniejszają plon owoców.
• Zimuje postać dorosła na powierzchni drzewa (najczęściej w szczelinach w korze). Chrząszcza bardzo łatwo rozpoznać dzięki dwóch czarnych pręgach w kształcie litery V na powierzchni ciemnobrązowego pancerza. Posiada zagięty ku dołowi ryjek.

Fot. 9. Źródło: Victor Ryabincov, Bugwood.org

Misecznik śliwowy

• Larwy i postaci dorosłe drenują roślinę z soków oraz osłabiają ją, wprowadzając do niej toksyny.
• Zimują larwy pod charakterystycznymi tarczkami na powierzchni drzewa lub krzewu.

Fot. 10. Źródło: Raymond Gill, California Department of Food and Agriculture, Bugwood.org

Skorupik jabłoniowy

• Larwy i postaci dorosłe drenują roślinę z soków oraz osłabiają ją, wprowadzając do niej toksyny.
• Zimują jaja pod skorupkami na powierzchni drzewa. Po oderwaniu takiej tarczki, wysypie się spod niej biały proszek (jaja szkodnika).

MSZYCE

• Mszyca jabłoniowo – babkowa – zimuje w postaci czarnych, połyskliwych, owalnych jaj składanych pojedynczo na powierzchni młodych pędów.
• Mszyca jabłoniowa - zimuje w postaci czarnych, matowych, owalnych jaj długości pół mm, składanych na powierzchni młodych pędów. W sadach silnie zaatakowanych przez szkodnika pędy mogą być całkiem pokryte przez jaja.

Fot. 11. Źródło: Jim Baker, North Carolina State University, Bugwood.org

• Mszyca śliwowo – trzcinowa – zimują żółtozielone, a następnie ciemnoszare jaja, na powierzchni których widoczne są woskowe kłaczki.
• Mszyca śliwowo – chmielowa – zimują czarne, połyskliwe jaja na młodych pędach.
• Mszyca brzoskwiniowo – ziemniaczana i brzoskwiniowo – trzcinowa – zimują czarne, połyskliwe jaja na powierzchni pędów brzoskwini.
• Mszyca wiśniowo – przytuliowa - zimują czarne, połyskliwe jaja na powierzchni pędów wiśni i czereśni.
• Bawełnica korówka – charakterystyczne dla tego gatunku mszycy było spędzanie zimy w postaci larwalnej na korzeniach drzew oraz w pobliżu szyjki korzeniowej. Obecnie, w związku z coraz cieplejszymi zimami, spotyka się mszyce zimujące w koronie drzewa w postaci kolonii. Skupiska mszycy przypominają kłębki waty.

Miodówka gruszowa plamista

• Larwy wysysają sok z pąków kwiatowych, młodych liści, pędów, zawiązków owoców.
• Zimują dorosłe pluskwiaki w różnych kryjówkach, także w spękaniach kory gruszy. Mają do 5 mm długości. Są ciemno zabarwione.

Miodówka jabłoniowa

• Zimuje w postaci jaj – wydłużonych, owalnych, pomarańczowożółtych, które samica składa pojedynczo lub w szeregu na powierzchni pędu.

Owocówka śliwkóweczka

• Larwy powodują robaczywienie owoców pestkowych.
• Zimują gąsienice w kokonach. Najczęściej występują w spękaniach kory.

Owocówka jabłkóweczka

• Larwy powodują robaczywienie owoców ziarnkowych.
• Zimuje oprzędziona gąsienica w spękaniach kory.

Przędziorek owocowiec

• Larwy i postaci dorosłe wysysają soki z liści.
• Zimuje w formie bardzo drobnych (0,16 mm) jaj o intensywnie czerwonym zabarwieniu. Ich skupiska występują na powierzchni młodych pędów, najczęściej od spodu, od strony południowej. Im większe skupisko, tym łatwiej je dostrzec.

Fot. 12. Źródło: University of Georgia Plant Pathology , University of Georgia, Bugwood.org

Opisy form zimujących szkodników opracowano na podstawie: Szkodniki drzew owocowych, Kazimierz Wiech, 2008.

Zdjęcia pochodzą z bazy fotografii rolniczych IPM Images.