Niechemiczne metody ochrony drzew pestkowych przed chorobami

Ochrona sadów drzew pestkowych przed chorobami już teraz nastręcza wielu kłopotów, ale po zmianach związanych z europejskim Zielonym Ładem będzie jeszcze trudniejsza. W uprawie gatunków pestkowych są bardzo niewielkie możliwości zastąpienia konwencjonalnych fungicydów innymi środkami lub zabiegami mechanicznymi.

Metody alternatywne, których jest niewiele, są pracochłonne, kosztochłonne i niewystarczająco skuteczne. Można więc spodziewać się, że skutki wycofywania przez Komisję Europejską kolejnych substancji czynnych, które mogą być stosowane na plantacjach drzew pestkowych, odbiją się bardzo negatywnie na produkcji owoców.

Obecnie do ochrony sadów drzew pestkowych przed chorobami zarejestrowanych jest szesnaście substancji czynnych: 

• wodorotlenek miedzi,
• tlenochlorek miedzi,
• trójzasadowy siarczan miedzi,
• tebukonazol,
• cyprodynil,
• fludioksonil,
• difenokonazol,
• fluopyram,
• piraklostrobina,
• boskalid,
• fenpyrazamina,
• dodyna,
• kaptan,
• trifloksystrobina,
• izofetamid,
• pirymetanil.

Te, które w powyższym spisie wyróżniono czerwoną czcionką, zostały uznane za substancje trwałe oraz toksyczne i kwalifikują się do zastąpienia (rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/408 z dnia 11 marca 2015 roku). Oznacza to, że w kolejnych latach można spodziewać się wycofywania ich z rynku. Spośród tych substancji, największą szkodę przyniesie plantatorom wycofanie środków miedziowych, które jako jedyne zabezpieczają rośliny również przed chorobami wywoływanymi przez bakterie. Obecnie mogą być one stosowane także w rolnictwie ekologicznym, które jest od miedzi w dużym stopniu zależne.

Choroby kory i drewna

Poważnym problemem w sadach drzew pestkowych są choroby kory i drewna, które mogą być wywoływane zarówno przez grzyby patogeniczne (np. srebrzystość liści, leukostomoza drzew pestkowych), bakterie (rak bakteryjny drzew pestkowych, wywoływany przez bakterie Pseudomonas syringae), jak i wirusy.

Możliwości zwalczania leukostomozy drzew pestkowych zostały wyeliminowane po wycofaniu w ubiegłym roku substancji czynnej tiofanat metylu, która była składnikiem popularnego preparatu Topsin M 500 SC lub pasty Funaben służącej do zabezpieczania ran po cięciu.

W celu profilaktyki chorób kory i drewna powinno się stosować opryski w kluczowych momentach, kiedy zagrożenie jest wysokie:

• bezpośrednio po wiosennym cięciu i formowaniu koron,
• po uszkodzeniu drzew w wyniku gradobicia,
• jesienią w okresie opadania liści,
• wiosną w czasie nabrzmiewania pąków,
• na odmianach podatnych w czasie kwitnienia i po kwitnieniu.

Problemem  formalnym jest brak preparatów miedziowych, które miałyby rejestrację do stosowania w niektórych z wymienionych terminów (lub wysoka wrażliwość niektórych gatunków, np. brzoskwiń, na miedź w fazach, kiedy obecne są już rozwinięte liście - przyp. red.). Natomiast w okresie kwitnienia, prócz preparatów miedziowych, możliwe jest również stosowanie preparatu mikrobiologicznego Serenade ASO, zawierającego w składzie bakterie Bacillus subtilis.

Niektórzy sadownicy do zabezpieczania drzew przed chorobami kory i drewna sięgają również po środki, na stosowanie których nie ma w Polsce pozwolenia. Są to podchloryn sodu, nadtlenek wodoru z azotanem srebra, fosforyny, 20 – procentowa zasada sodowa (soda kaustyczna). Opryskiwanie całych drzew tymi substancjami może mieć negatywny wpływ na występujące w sadzie owady pożyteczne.

Niestety skuteczność preparatów biologicznych w ochronie przed chorobami kory i drewna jest niższa niż środków miedziowych, co udowodniono w badaniach nad ochroną wiśni odmiany Nefris przed rakiem bakteryjnym. Środki mikrobiologiczne podlegają bowiem wpływowi warunków pogodowych (np. promieniowaniu słonecznemu), które decydują o rozwoju pożytecznych mikroorganizmów.

W sytuacji ograniczania dostępności chemicznych metod przeciwdziałania chorobom kory i drewna (a także innym chorobom drzew pestkowych), znaczenia nabierają działania profilaktyczne:

1. Prawidłowy dobór stanowiska pod zakładanie sadu. Należy unikać terenów nisko położonych, zastoisk mrozowych. Drzewa, które doznają uszkodzeń mrozowych, są bardziej podatne na porażenie chorobami.
2. Zakup zdrowego materiału szkółkarskiego.
3. Wykonywanie cięcia w prawidłowym terminie, którym dla drzew pestkowych jest okres po zbiorach. Wtedy charakteryzują się one wysoką naturalną odpornością, a pogoda jest najczęściej słoneczna i sucha. Jeżeli nie jest możliwe przeprowadzenia cięcia we właściwym terminie, powinno się je wykonać w dzień suchy (wilgotność względna powietrza poniżej 70%), upewniając się, że przynajmniej na dobę po cięciu nie są zapowiadane opady deszczu.
4. Dezynfekcja narzędzi do cięcia, która pozwala zapobiec rozprzestrzenianiu się patogenów z roślin porażonych na drzewa zdrowe. Do dezynfekcji może posłużyć 70 – procentowy alkohol lub podchloryn sodu.
5. Stosowanie cięcia sanitarnego, podczas którego usuwa się porażone pędy. Istotne jest też likwidowanie silnie porażonych drzew w całości, aby nie stanowiły rezerwuaru choroby w sadzie.

Trudności ze szczegółową diagnostyką chorób kory i drewna w sadzie drzew pestkowych może nastręczać fakt, że ich sprawcami są różne czynniki chorobowe – grzyby, bakterie, ale również wirusy, np. apple chlorotic leaf spot virus na brzoskwini lub wirus ospowatości śliwy (szarka) powodujący defekty kory szczególnie na śliwach Węgierkach.

Drobna plamistość liści drzew pestkowych

Jest to choroba, która może doprowadzić nawet do całkowitej defoliacji sadu. Metodą mechaniczną ograniczającą jej występowanie może być usuwanie opadłych liści, na których zimuje patogen, jednak w sadach wielkopowierzchniowych jest to praktycznie niewykonalne. (Niektóre poradniki zalecają, aby jesienią, w początkach opadania liści przeprowadzić oprysk roztworem mocznika, podobnie jak robi się to w sadach jabłoniowych. Azot przyspiesza rozkład liści, wskutek czego patogenowi ubywa substratu, na którym mógłby przezimować – przyp. red.).

Po wycofaniu tebukonazolu i difenokonazolu do ochrony przed tą chorobą pozostanie jedynie kaptan i dodyna. Jednak w wielu sadach pojawiły się już szczepy grzyba Blumeriella jaapii odporne na działanie dodyny.

Gorzka zgnilizna wiśni

Jest to choroba powodująca gnicie owoców. Metodą mechaniczną ograniczającą jej występowanie może być usuwanie zmumifikowanych owoców pozostających po zbiorach, jednak nie jest to wykonalne na dużych obszarach sadu. Aby zapobiegać chorobie, należy unikać przegęszczania koron drzew. Po ewentualnym wycofaniu tebukonazolu do ochrony przed tą chorobą pozostanie jedynie kaptan.

Brunatna zgnilizna drzew pestkowych

Bardzo groźna choroba powodująca duże straty w plonie szczególnie w sezony obfitujące w opady deszczu. Metody przeciwdziałania jej wystąpieniu to usuwanie porażonych pędów, owoców oraz ich mumii, a także unikanie nadmiernego zagęszczenia koron.

Ochrona będzie znacznie trudniejsza po wycofaniu tebukonazolu, difenokonazolu, cyprodynilu, fludioksonilu oraz środków miedziowych. Po ich ewentualnym wycofaniu pozostanie jednak kilka substancji aktywnych, które będą mogły znaleźć zastosowanie w sadach. Są to piraklostrobina i boskalid (występujące na przykład w preparacie Signum 33 WG), fenpyrazamina (Prolectus 50 WG) oraz izofetamid (Kenja 400 SC).

Obiecującą substancją jest właśnie izofetamid występujący w preparacie Kenja 400 SC. Substancja ta została zarejestrowana niedawno (2019 rok). Wykazano, iż jej skuteczność w ochronie kwiatostanów i pędów jest wysoka, na poziomie 90%, a więc większa lub porównywalna z pozostałymi dostępnymi środkami. Na razie rejestracja obejmuje wyłącznie ochronę wiśni przed brunatną zgnilizną.

Dodatkowo dostępny jest także preparat mikrobiologiczny Serenade ASO (Bacillus subtilis).

W Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach prowadzone są też badania nad nowymi rozwiązaniami. Obiecujących wyników dostarczyły doświadczenia polowe na wiśni odmiany Łutówka. Badany był produkt o nazwie AM 3/18 oparty na bakteriach Pantoea agglomerans. Pięciokrotne opryskiwania tym preparatem w okresie kwitnienia w odstępach 5 – dniowych dały 70 – procentową skuteczność w ochronie kwiatostanów i pędów wiśni przed brunatną zgnilizną drzew pestkowych, czyli porównywalną z działaniem fungicydu standardowego, którym pryskano trzykrotnie w odstępach 7 – dniowych.

Istnieje też grupa chorób, przeciwko którym nie ma aktualnie zarejestrowanych środków ochrony roślin. Są to: torbiel śliwek, parch brzoskwini, czerwona plamistość liści śliwy, dziurkowatość liści drzew pestkowych (w uprawie brzoskwini i moreli).

Źródło: 62. Ogólnopolska Konferencja Ochrony Roślin Sadowniczych;  wykład pt. „Najważniejsze problemy w ochronie sadów drzew pestkowych przed chorobami – możliwości zastosowania metod niechemicznych” − dr inż. Agata Broniarek-Niemiec, dr Monika Kałużna, dr Tadeusz Malinowski.

Związane z tematem

Nasionnice - po zbiorach wiśni i czereśni warto wzruszyć glebę w sadzie

Zbiór zgniłych i zmumifikowanych owoców - profilaktyka brunatnej zgnilizny