Jak wyznaczyć termin zbioru jabłek i gruszek?

Termin zbioru jabłek i gruszek, a ściślej jego wyznaczenie, może budzić niepewność. Zbiór owoców w okresie ich dojrzałości zbiorczej pozwala na uzyskanie przez nie zadowalających, charakterystycznych dla danej odmiany walorów smakowych i wizualnych oraz ich bezpieczne, długotrwałe przechowywanie. Rzadko kiedy dojrzałość zbiorcza jabłek czy gruszek pokrywa się z dojrzałością konsumpcyjną, czyli okresem najwłaściwszym do spożycia owoców (ma to miejsce w przypadku odmian letnich).

Dlaczego tak istotny jest optymalny termin zbioru gruszek i jabłek?

Jabłka czy gruszki zrywane są z drzewa w takim optymalnym momencie, aby pełnię swojej wartości osiągnęły już podczas przechowywania.

• Zbiór przedwczesny, kiedy owoce nie są dostatecznie zasobne w składniki odprowadzane do nich z drzewa i nie zaszły w nich reakcje biochemiczne przemian cukrów i syntezy barwników, nie pozwoli im nabrać kompletu korzystnych cech.
• Źle będzie także w przypadku, gdy przetrzymamy owoce na drzewie – staną się mączyste, miąższ będzie przejrzały, ucierpi ich wartość przechowalnicza.

Zbiór owoców zbyt wczesny, jak i za późny, zwiększa ryzyko wystąpienia u nich chorób przechowalniczych. Dlatego właściwy termin zbioru jabłek i gruszek jest bardzo istotnym, beznakładowym czynnikiem wpływającym na zysk z produkcji.

Odmiany drzew owocowych a termin zbioru jabłek i gruszek

Na prawidłowy termin zbioru mają również wpływ poszczególne odmiany drzew owocowych.

• Odmiany letnie (z jabłek np. Papierówka, Piros, Celeste; z gruszek np. Cukrówka, Sobieski, Faworytka) mają krótki odstęp między dojrzałością zbiorczą a konsumpcyjną. Zbiór można podjąć, kiedy szypułki owoców łatwo oddzielają się od pędów. Owoce zebrane nie nadają się do długotrwałego przechowywania, należy je szybko zbyć i przeznaczyć do konsumpcji bądź przetwórstwa. Z tego względu w sadach z odmianami letnimi przeprowadza się zbiór kilkukrotny, aby zapewnić równomierny dopływ wartościowych owoców na rynek.
• Odmiany jesienne (np. Paulared, Delikates, Antonówka) wymagają już odpowiednio długiego okresu przechowywania. Po terminie zbiorów trwa on od jednego do kilku tygodni.
• Odmiany zimowe (np. Golden Delicious, Ligol) uzyskują dojrzałość konsumpcyjną po kilku miesiącach przechowywania.

Jak wyznaczyć dojrzałość zbiorczą owoców?

Istnieje kilka metod wyznaczania dojrzałości zbiorczej owoców. Niektóre opierają się na ocenie wzrokowej i organoleptycznej (wielkość owoców, wybarwienie, konsystencja miąższu, łatwość odchodzenia szypułki od pędu, barwa nasion). Choć są każdemu dostępne, ich dokładność jest bardzo niska i nie gwarantuje przeprowadzenia zbioru w optymalnym terminie. Powinny one pełnić funkcję uzupełniającą.

Do wyznaczenia terminu zbioru jabłek i gruszek powszechnie stosuje się:

• test na indeks skrobiowy,
• pomiar jędrności miąższu,
• pomiar zawartości ekstraktu.

Istnieją również inne dokładniejsze metody, np. analiza chromatografem gazowym. Wśród sadowników są one jednak słabo dostępne i korzystają z nich głównie ośrodki naukowe.

Pamiętaj o reprezentatywnej próbie owoców

Na jakikolwiek test byśmy się nie zdecydowali, należy pamiętać o pobraniu reprezentatywnej próby owoców. Tylko wówczas wynik pomiarów będzie wiarygodny. Należy ją dobrać w taki sposób, aby można było przypuszczać, że odzwierciedla sytuację w całym sadzie, a nie zalicza się do odchyleń od średniej spowodowanych np. większym nasłonecznieniem z uwagi na wzrost owoców w krańcowym rzędzie w wystawie południowej.

Test skrobiowy dla jabłek i innych owoców

Test skrobiowy to najpowszechniejsza wśród sadowników metoda na określenie okna zbiorczego. Bazuje na przybliżonym pomiarze zawartości skrobi w owocach. Skrobia jest wielocukrem, który w miarę dojrzewania owoców ulega rozkładowi do cukrów o krótszych łańcuchach. Im owoc bardziej dojrzały, tym mniej ma skrobi. Wykonuje się tu szkolne doświadczenie z płynem Lugola, bądź jodyną, które to odczynniki barwią skrobię na niebiesko-fioletowo. Rozpoczynając test skrobiowy dla jabłek i gruszek, przekrawa się owoc poprzecznie i na powierzchnię przekroju nanosi się odczynnik (pędzelkiem albo poprzez jego zanurzenie).

Ryc. 1. Uproszczona plansza do interpretacji testu skrobiowego na dojrzałość jabłek. Całkowite pokrycie przekroju fioletowym zabarwieniem świadczy o wysokiej zawartości skrobi, czyli niedojrzałości owoców. Brak fioletowego zabarwienia oznacza, że całość skrobi uległa rozkładowi, a zatem owoc jest przejrzały. Dla zbioru większości odmian właściwym momentem jest ok. 50 - procentowe zabarwienie przekroju (pkt. 3).

Jak odczytać wynik testu skrobiowego?

Wynik testu skrobiowego porównuje się z tablicami (dostępne są w Internecie), w których zawartość skrobi, a więc stopień dojrzałości owocu, określa się w skali od 1 do 10.

• Punktowi pierwszemu odpowiada stuprocentowe zabarwienie przekroju na fioletowo, które świadczy o wysokiej zawartości skrobi i niedojrzałości owocu.
• Stopień dziesiąty, czyli brak fioletowego zabarwienia, mówi nam, że owoc jest przejrzały, bo w ogóle nie ma skrobi.

Ubytek skrobi widoczny jest najwcześniej w okolicach gniazda nasiennego, a najdłużej jest ona obecna w peryferycznych częściach owocu, czyli bliżej skórki.

Test skrobiowy a termin zbioru jabłek i gruszek

Termin zbioru ustala się w zależności od odmiany i celu produkcji (jabłka przeznaczone do bezpośredniego spożycia lub przetwórstwa mogą być dojrzalsze niż te, które zamierzamy długotrwale przechowywać). Zazwyczaj jabłka o mniej więcej 50% wybarwieniu miąższu w teście skrobiowym uznawane są za gotowe do zbioru. Optymalny zakres indeksu skrobiowego dla odmian Lobo i Gloster to 2-4. Odmiany Gala, McIntosh, Cortland, Idared powinno się zbierać w zakresie 3-5. Zakres optymalny dla zbioru Golden Delicious, Pinovy czy Jonagolda to 5-7. Mocniej dojrzałe (7-8 punktów) zbiera się jabłka odmiany Ligol i Alwa.

Pomiar jędrności miąższu

W miarę dojrzewania owoców, na skutek działania enzymów hydrolitycznych, rozluźnieniu ulegają połączenia między komórkami owoców. Enzymy rozkładają pektyny, będące głównym składnikiem blaszek środkowych, spajających komórki. Prowadzi to do mięknięcia owoców (spadku jędrności). Określenie stopnia zmięknięcia owoców (jędrności) może być przydatnym wskaźnikiem dojrzałości. Pomiaru dokonuje się jędrnościomierzem, którego trzpień pomiarowy wkłuwa się w odsłoniętą ze skórki powierzchnię owocu. Im jędrniejsze jabłko bądź gruszka, tym miąższ stawia większy opór. Jędrnościomierz pokazuje na tarczy wynik pomiaru w jednostce kG [kilogram – siła]. Optymalny dla zbioru zakres jędrności zależy od odmiany i określa go literatura.

Zawartość ekstraktu

Można wycisnąć z jabłka bądź gruszki sok i poddać go badaniu refraktometrem. Urządzenie wykorzystuje do pomiaru zjawisko załamania światła na granicy ośrodków. Określa się w ten sposób zawartość ekstraktu, czyli rozpuszczalnych cukrów, których przybywa w owocu w miarę jego dojrzewania. Pochodzą m.in. z przekształceń skrobi i kwasów owocowych.

Indeks Streifa

Bazowanie wyłącznie na jednej z wymienionych wyżej metod jest związane ze sporym ryzykiem błędu. Metodą dokładniejszą jest wyliczenie indeksu Streifa, który uwzględnia wszystkie trzy wspomniane pomiary. Wylicza się go według wzoru:

Indeks Streifa = jędrność miąższu [kG] × 1/zawartość ekstraktu [%] × 1/wynik testu skrobiowego

Tak uzyskaną wartość porównuje się z dostępnymi w literaturze zakresami optymalnymi dla wybranych odmian.

Pomiar stężenia etylenu w komorach nasiennych

Etylen to gazowy hormon roślinny odpowiadający za starzenie się. Powstaje w owocach endogennie (wewnątrz) i stymuluje ich dojrzewanie. Można igłą strzykawki pobrać próbkę gazu z komory nasiennej jabłka bądź gruszki i poddać ją badaniu chromatografem gazowym na zawartość etylenu. Metoda ta jest najbardziej precyzyjna, jednak aparat pomiarowy jest drogi i posiadają go przede wszystkim wyspecjalizowane ośrodki badawcze.

Posłowie

• Wykonanie testu powinno być podstawą, by wyznaczyć termin zbioru jabłek lub gruszek. Termin kalendarzowy dla danej odmiany określa ten czas tylko w przybliżeniu. Każde stanowisko charakteryzuje się odmiennymi warunkami środowiskowymi, a każdy rok innym przebiegiem pogody.
• W praktyce termin zbioru uzależniony jest od innych niż tylko dojrzałość zbiorcza czynników, m.in. od warunków atmosferycznych, dostępności i organizacji pracy siły roboczej czy jednoczesnego dojrzewania kilku odmian o różnej wartości ekonomicznej. Najlepiej, jeśli uda się zorganizować wszystko tak, aby trafić w okno zbiorcze danej odmiany.
• Większy odsetek owoców będących w optymalnym stanie dojrzałości pozyskuje się przy zbiorze dwukrotnym niż jednokrotnym. Wynika to z nierównomiernego dojrzewania owoców w różnych partiach korony drzew.

Na zakończenie zapraszamy do czerpania porad również z innych artykułów, przygotowanych przez Portal Sadownik. 

Związane z tematem

Uniknąć pęknięć, odgnieceń i odcisków palców - znaczenie staranności zbioru

Przedzbiorcze opryski wapniem - walka o trwałość przechowalniczą jabłek

Zbieraki, wiaderka czy fruboxy?

Zanim owoce trafią do chłodni