Cięcie mechaniczne drzew pestkowych - śliwy

Spis treści

1. Problemy związane z mechanicznym cięciem śliw.
2. Termin mechanicznego cięcia śliw.
3. Cięcie mechaniczne w starszych sadach owocujących.
   • korony bezprzewodnikowe
   • korona stożkowa
4. Podsumowanie.

Trudności z dostępem do pracy najemnej oraz rosnące jej koszty skłaniają sadowników do poszukiwania rozwiązań ograniczających pracę ręczną w sadach. Rozwiązaniem zyskującym na popularności jest cięcie mechaniczne, które co prawda nie eliminuje konieczności wykonania pracy ręcznej, ale istotnie ją ogranicza.

Sprzęt jest dostępny – jeśli nie na wyposażeniu gospodarstwa, to w działalnościach usługowych. Wielu polskich producentów jabłek i gruszek jest już z tą techniką dobrze obeznanych, a w prasie czy Internecie nie brakuje poradników i opinii, jak to cięcie prawidłowo przeprowadzić.

Rzadko podejmuje się natomiast zagadnienie cięcia mechanicznego drzew pestkowych, choć doświadczenia pokazują, że niektóre z nich, jak na przykład śliwy, mogą po spełnieniu określonych warunków dobrze na nie reagować.

Podejście do mechanicznego cięcia drzew pestkowych powinno być inne niż drzew ziarnkowych, gdyż charakteryzują się one odmiennymi cechami, przede wszystkim większą siłą wzrostu. Ich korony przewodnikowe mają też często inny kształt niż w sadach jabłoniowych (szerszy stół, więcej silnych gałęzi tworzących kąt ostry z przewodnikiem). Ogólnie rzecz biorąc, celowość cięcia mechanicznego drzew pestkowych jest bardziej dyskusyjna niż ziarnkowych.

Problemy związane z mechanicznym cięciem śliw

• Większa siła oraz inny charakter wzrostu drzew pestkowych niż gatunków ziarnkowych. Obecność grubych gałęzi tworzących z przewodnikiem kąt zbliżony do 45° (brak efektu samoistnego przyginania się pędów pod ciężarem owoców, jak dzieje się to w jabłoniach). Duża podatność uformowanych roślin na powracanie do stanu naturalnego. Wytwarzanie znacznej liczby pędów rosnących pionowo. Duże zróżnicowanie charakteru wzrostu między poszczególnymi odmianami.
• Zagęszczanie się z roku na rok wnętrza ich koron i spadek doświetlenia. Z czasem przybywa grubych gałęzi, które podczas cięcia tradycyjnego byłyby regularnie usuwane. Z tego powodu korekta ręczna śliw ciętych mechanicznie jest niezbędna i powinna być najlepiej wykonywana dorocznie.
• Tendencja do kształtowania w sadach śliwowych znacznie szerszych stołów niż w sadach jabłoniowych – konieczność umiejętnej konwersji sadu śliwowego pod cięcie mechaniczne.
• Sady śliwowe zakładane specjalnie z myślą o cięciu mechanicznym albo w Polsce nie istnieją, albo jest ich bardzo niewiele. Tak więc cięcie mechaniczne należałoby wprowadzać do młodych, istniejących sadów lub do sadów owocujących, których korony zostały już w jakiś sposób uformowane.
• Przyrost plonu, ale drobnego i gorszej jakości. Wzrost udziału śliwek przemysłowych w zbiorze. Przyczyna to nadmierne zawiązanie lub zbyt niski stosunek liści do owoców. Można temu przeciwdziałać tylko ręcznym cięciem korekcyjnym.
• Nadmierne owocowanie w sezony o łagodnym przebiegu warunków pogodowych i związane z tym ryzyko wejścia drzew w owocowanie przemienne. Wynika to z ograniczenia selektywnego cięcia ręcznego, które jest bardzo istotnym czynnikiem regulującym siłę owocowania, gdyż pozwala usunąć dużą część pąków kwiatowych. Aby ograniczyć skutki nadmiernego zawiązania w sadach śliwowych ciętych mechanicznie, można przeprowadzić ręczną przerywkę owoców (wskazane w sadach nastawionych na wysoką jakość owoców) lub zrzucić część zawiązków przy pomocy otrząsarek.
• Mniejsza zawartość cukrów w owocach (szczególnie, jeżeli po cięciu mechanicznym nie wykona się cięcia korekcyjnego).
• Ryzyko łatwego rozprzestrzeniania się między drzewami chorób wirusowych (szarki) oraz patogenów odpowiedzialnych za choroby kory i drewna na powierzchni zespołu tnącego.

Jak widać, wielu tych negatywnych następstw można by uniknąć, stosując tradycyjne, prawidłowe cięcie ręczne. Sadownik musi więc sam ocenić, czy częściowe ograniczenie pracy nad zimowym cięciem warte jest ryzyka wystąpienia wymienionych wyżej negatywnych skutków oraz czy cięcie mechaniczne akurat tego gatunku można uznać za opłacalne.

Warto zwrócić uwagę, że pomimo pełnych możliwości technicznych, ten sposób cięcia śliw nie wszędzie się przyjął, gdzie prowadzona jest nowoczesna uprawa tego gatunku na szeroką skalę. Na przykład w stanie Kalifornia, który jest ogromnym producentem śliwek, nadal zakłada się sady z drzew silnie rosnących, sadzonych w rozstawie 6 ⨯ 7 m, prowadzonych w formie zbliżonej do naturalnej.

Z kolei prowadzenie śliw w systemie ściany owoconośnej popularne jest na włoskim gruncie. Drzewa prowadzi się tam jednak inaczej - przy drucianych konstrukcjach w formie szpaleru/palmety. Pędy boczne przypięte są do drutów, a korona jest zupełnie płaska. Przebieg cięcia mechanicznego takiego sadu widoczny jest na poniższym filmiku.

Termin cięcia mechanicznego śliw

Śliwy można ciąć mechanicznie w okresie spoczynku (najlepiej luty – marzec; wcześniejsze cięcie mogłoby zwiększyć ryzyko wymarzania drzew zimą) lub już po ruszeniu wegetacji, w fazie białego pąka. Efekty cięcia w obu terminach są podobne, przy czym opóźnienie cięcia sadu śliwowego do wiosny skutkuje nieco słabszą reakcją wzrostową (mniejszym zagęszczeniem) koron drzew.

Zakładanie sadu śliwowego pod cięcie mechaniczne

Nowe sady śliwowe mogą być zakładane specjalnie z myślą o cięciu mechanicznym. W polskich warunkach w grę wchodzi przede wszystkim korona przewodnikowa. Muszą być to nasadzenia o dużym zagęszczeniu. Śliwy na podkładkach osłabiających wzrost (półkarłowa Węgierka Wangenheima) można wysadzać w rozstawie 1,5 × 3,5 (4) m. Pożądane jest stosowanie podpór, które zapewnią możliwie prosty wzrost drzew, gdyż odchylenia drzew od linii rzędu bardzo utrudniają cięcie mechaniczne. Drzewa są prowadzone w formie żywopłotu, a więc kształt ich korony zbliżony jest do trapezu. Uzyskuje się efekt podobny jak w sadzie jabłoniowym, czyli ścianę owoconośną.   

W Polsce takie sady jeszcze nie istnieją, jednak w Stanach Zjednoczonych podejmowano już z nimi próby. Na śliwach ciętych tylko mechanicznie (bez korekty ręcznej) obserwowano silne obłożenie drzew owocami oraz spadek ich jakości. Poważnym problemem było również drobnienie owoców, wskutek czego nie spełniały one wymagań rynkowych. Zjawisko to wynikało z braku ręcznego cięcia, które jest selektywne i pozwala nie tylko prześwietlić koronę, zapewniając dopływ światła do owoców, ale również spełnia ważną rolę w ograniczaniu owocowania poprzez zmniejszanie liczby pąków kwiatowych.

Tak więc ograniczanie się wyłącznie do mechanicznego ciecia w sadach śliwowych spowoduje zmniejszenie kalibru owoców i wzrost udziału plonu przemysłowego, co nie powinno mieć miejsca w przypadku produkcji na rynek deserowy, czy tym bardziej na eksport. Mniejsze znaczenie ma to w uprawie odmian drobnoowocowych (np. Węgierki Zwykłej), które w okresie września i października cieszą się wzięciem na domowe przetwory. Natomiast w uprawie odmian wielkoowocowych z cięciem wyłącznie mechanicznym należy założyć dokładne sortowanie i znacznie większy udział w plonie śliwek nie spełniających wymogów handlowych. Dlatego w sadach, w których celem produkcji są wysokiej jakości śliwki deserowe, ręczna korekta po cięciu mechanicznym jest niezbędna.

Co innego w sadach typowo przemysłowych, w których nie przykłada się wagi do jakości owoców. Dzięki takiemu sposobowi prowadzenia drzew można uzyskać wyższy plon śliwek w porównaniu z drzewami ciętymi ręcznie przy jednocześnie mniejszych nakładach pracy ręcznej, a w produkcji przemysłowej o to przecież chodzi. W tym przypadku skutki przeprowadzania cięcia korekcyjnego rzadziej niż co roku będą mniej dotkliwe. 

Cięcie mechaniczne w starszych sadach owocujących

Możliwe jest również wprowadzenie cięcia mechanicznego w sadach owocujących, w których zabieg ten wcześniej nie był wykonywany. Do określenia przydatności istniejącego sadu śliwowego pod cięcie mechaniczne należy brać pod uwagę rozstaw i sposób, w jaki wyprowadzone zostały korony.

Niską przydatność mają sady, w których odmiany szczepiono na podkładkach silnie rosnących i sadzono w szerokim rozstawie. Do cięcia mechanicznego nadają się przede wszystkim sady intensywne.

Korony bezprzewodnikowe

Istnieją w Polsce sady, w których drzewa wyprowadzone zostały do bezprzewodnikowych form korony. Dotyczy to głównie odmian wczesnych, których owoce są kierowane na rynek deserowy, bo taka forma korony zapewnia szybszy zbiór i wysoką jakość. Również tych odmian, u których trudno wyprowadzić przewodnik (np. Hanita).

Występują u nas dwa zasadnicze typy korony bezprzewodnikowej:

• Typ pierwszy to tzw. korona bezprzewodnikowa talerzowa. Składa się ona z kilku dosyć nisko usytuowanych konarów szkieletowych, których poziome położenie uzyskano dzięki przyginaniu. Wszystkie pędy rosnące pionowo są regularnie usuwane. Owoce zbiera się z młodych pędów wyrastających poziomo lub ukośnie z gałęzi szkieletowych. W przekroju przypomina kształtem literę "T".

• Drugi typ to korona bezprzewodnikowa otwarta. Tworzy ją kilka konarów wyrastających ukośnie w górę. Środek jest pusty. W przekroju przypomina literę "Y".

W przypadku koron bezprzewodnikowych talerzowych, składających się z kilku konarów rosnących poziomo (uzyskanych dzięki przyginaniu pędów), możliwość cięcia mechanicznego jest dosyć ograniczona i polega na przycinaniu górnych partii korony przy pomocy poruszającego się poziomo zespołu tnącego. Przycinane są wówczas niepożądane pędy rosnące pionowo (tzw. wilki), a pozostają młode pędy odchodzące od gałęzi szkieletowych korony poziomo i ukośnie, na których zawiązują się owoce. Dla utrzymania wysokiej jakości śliwek nie obędzie się jednak bez ręcznej korekty, która polega na rotacji poziomych pędów owocujących.

Skutki tak przeprowadzonego cięcia mechanicznego mogą być dyskusyjne. Wykonując cięcie ręczne, staramy się usuwać wilki możliwie blisko konaru, z którego wyrastają, aby zapobiec ich rozgałęzianiu się. Natomiast przejazd zespołem tnącym pozostawi po sobie wiele pionowych czopów, które zostaną pobudzone do rozgałęziania się i wytwarzania kolejnych wilków. W sezonie będą one zacieniały koronę.

Te czopy po wilkach można więc usunąć podczas ręcznej korekty. Należy założyć, że sadownik uciekający się do cięcia mechanicznego nie będzie miał czasu, aby je przyginać dla wyprowadzenia z nich poziomych lub ukośnych pędów owocujących. Jednak praktyka pokazuje, że reakcja wzrostowa śliw owocujących, o spokojnym wzroście, nie musi być wybujała. Z czopów po wilkach mogą wyrosnąć pionowe, ale dosyć wiotkie gałązki, które zostaną ponownie skrócone podczas cięcia mechanicznego w kolejnym roku. Z czasem te czopy po wilkach przemienią się w pionowe gałęzie owocujące. Tak więc w zależności od reakcji swoich drzew, sadownik może dojść do wniosku, by ręcznej korekty czopów po wilkach nie przeprowadzać co roku.

Większy potencjał mają śliwy z koronami bezprzewodnikowymi otwartymi, złożonymi z konarów rosnących ukośnie w górę, a nie w poziomie. Tnie się w ten sposób zarówno górne partie koron, jak i boki, których cięcie możliwe jest dzięki pochyleniu zespołu tnącego pod odpowiednim kątem. Sposób cięcia takiego sadu śliwowego przedstawia poniższe zdjęcie. 

Korona stożkowa

Powoli staje się regułą prowadzenie śliw z przewodnikiem w formie korony stożkowej - znacznie rozszerzonej w dolnym piętrze (o szerokiej podstawie) i zwężającej się ku górze. Jeżeli sad taki założony został w węższym rozstawie, istnieje potencjał do przeprowadzenia cięcia mechanicznego zarówno czubków drzew, jak i boków.

Nie jest to jednak tak proste do wykonania jak w przypadku jabłoni, których stół jest węższy niż u śliw. Cięcie przy pomocy mechanicznego zespołu tnącego daje bardzo małą możliwość nachylenia go względem rzędu drzew – ponieważ jest to długa, prosta listwa, to przy jej zbytnim nachyleniu góra zahaczałaby już górne partie przewodnika. Tak więc po silnym cięciu mechanicznym uzyskujemy efekt w postaci wielu krótkich pędów owocujących na całej długości przewodnika (opisana na początku ściana owoconośna). W rozpowszechnionym obecnie systemie prowadzenia śliw takie krótkie, owocujące pędy występują w górnej części przewodnika i zbiera się z nich dobre jakościowo owoce, natomiast dolne piętro to szerszy stół.

Obecność tego szerokiego, dolnego piętra wymusza nachylenie zespołu tnącego względem rzędu drzew oraz cięcie w dalszej odległości od linii przewodników. Tak prowadzone cięcie jest dość delikatne, powierzchowne, bardzo nieselektywne. Skracane są nie tylko drobne gałęzie znajdujące się na obrzeżach korony, ale również końcowe fragmenty starszego drewna Wyzwala to reakcję wzrostową, a środek korony staje się bardzo zagęszczony. Patrząc na efekty w niektórych sadach, można zastanawiać się, co tak naprawdę sadownik dzięki takiemu cięciu uzyskał, jeżeli chcąc ocalić stół, oddalił się z piłami tak daleko, że nie wyciął nawet 5% - 10% tego, co powinno z drzewa zniknąć, a jedynie „postrzępił” boki.

Dlatego taki sad najlepiej najpierw przygotować do cięcia mechanicznego poprzez przemyślane, ręczne cięcie odmładzające, które pozwoli ograniczyć miąższość koron i nadać im bardziej wyrównany kształt. W tym celu potrzebne będzie usunięcie starych gałęzi, ewentualnie skracanie ich na pęd zastępczy. Doprowadzenie koron do pożądanego kształtu może zająć nawet 2 sezony, gdyż nie należy jednorazowo usuwać zbyt wielu gałęzi.

Łatwiej wprowadzić cięcie mechaniczne do sadów, w których prowadzone było regularnie cięcie odmładzające, a dolne piętro nie jest zbyt szerokie.  

Podsumowanie

Skuteczność i opłacalność cięcia mechanicznego śliw jest mocno dyskusyjna. Sadownik musi sam podjąć decyzję, czy w jego sadzie cięcie konturowe przyniesie więcej szkód czy pożytku.

Korony śliw pod względem malejącej przydatności do cięcia mechanicznego można uporządkować następująco: palmeta włoska > korona stożkowa (regularnie odmładzana, o niezbyt szerokim dolnym piętrze) > korona bezprzewodnikowa otwarta > korona bezprzewodnikowa talerzowa. 

Związane z tematem

Cięcie mechaniczne drzew pestkowych - brzoskwinie i morele