Niechemiczne metody ochrony plantacji owoców jagodowych przed chorobami

Strategia europejskiego Zielonego Ładu będzie wymagała od producentów owoców jagodowych ograniczenia stosowania chemicznych metod ochrony plantacji. Najprawdopodobniej w następnych latach z rynku wycofywane będą kolejne substancje aktywne środków ochrony roślin, a na znaczeniu zyskają alternatywne sposoby przeciwdziałania chorobom.

Oczywiście nie planuje się wycofania wszystkich fungicydów, ale pozostanie ich mniej. Dlatego nawet na plantacjach konwencjonalnych będzie potrzeba uzupełnienia standardowego programu ochrony roślin o metody niechemiczne. Będzie to także ważna strategia przeciwdziałania wystąpieniu odporności u patogenów na pozostałe, dopuszczone do obrotu fungicydy, gdyż mniej substancji aktywnych oznacza trudności z ich rotowaniem w ciągu sezonu wegetacyjnego.

Uprawa gatunków jagodowych w warunkach ograniczonej dostępności  konwencjonalnych środków ochrony roślin będzie trudniejsza. Wymagać będzie wiedzy, zaangażowania, gotowości na większe nakłady pracy. Alternatywne metody ochrony plantacji są bowiem przeważnie mniej skuteczne i bardziej pracochłonne. Dlatego warto już teraz uczyć się stosowania metod niechemicznych, aby być przygotowanym na realizację postanowień Zielonego Ładu w przyszłych latach.

Szczególną przewagę zyskają plantatorzy prowadzący uprawę roślin jagodowych pod osłonami, co pozwala im na uniezależnienie produkcji od warunków pogodowych, kontrolę wilgotności gleby i powietrza, stosowanie wolnych od chorób podłoży oraz innych rozwiązań, dzięki którym presja chorób jest niższa i mniejsze jest zapotrzebowanie na ochronę chemiczną. 

Przede wszystkim zapobieganie chorobom odglebowym

Bardzo groźną grupą chorób atakujących rośliny jagodowe są choroby odglebowe. Często związane są z tzw. chorobą replantacji, która występuje po posadzeniu gatunku rośliny sadowniczej w miejsce, w którym wcześniej uprawiany był ten sam gatunek. Zmianowanie gatunków jagodowych nie rozwiązuje jednak w pełni problemu chorób odglebowych, ponieważ patogeny je wywołujące (np. grzyb Verticillium dahliae) mogą być polifagami, czyli porażać różne gatunki, nawet daleko ze sobą spokrewnione (śliwy, ziemniaki i pomidory, słonecznik, gatunki leśne itd.). W skrajnych przypadkach, po zmasowanym wystąpieniu choroby odglebowej, na danym stanowisku nie może być uprawiana szeroka grupa gatunków roślin rolniczych nawet przez kilka lat.

Szkodliwość chorób odglebowych może być bardzo wysoka, dlatego zapobieganie ich wystąpieniu należy traktować priorytetowo. Rozwiązania, które mogą być stosowane to:

• Drenaż gleby, który zapewnia prawidłowe stosunki wodno – powietrzne.
• Przed posadzeniem roślin wykonanie testów na obecność grzybów Verticilium spp. oraz lęgniowców Phytophthora spp.
• Określenie presji nicieni pasożytniczych w glebie i innych szkodników glebowych – zaatakowane przez nie rośliny są bardziej podatne na choroby odglebowe.
• Jeżeli na danym polu uprawiano uprzednio gatunki wrażliwe na choroby odglebowe, to przed uprawą truskawek, malin czy jeżyn powinno się przez przynajmniej 2 lata uprawiać kukurydzę lub pszenicę.
• Stosowanie biopreparatów zawierających grzyby mikoryzowe oraz bakterie i grzyby rizosferowe - potraktowane nimi sadzonki łatwiej się przyjmują, szybciej podejmują wzrost po posadzeniu i są mniej wrażliwe na choroby. Możliwe jest też stosowanie preparatów podczas wegetacji roślin. Na przykład preparat Trianum P (Trichoderma harzianum) kolonizuje system korzeniowy roślin, chroniąc przed chorobami odglebowymi. Może być stosowany przez cały okres wegetacji wraz z nawadnianiem.
• Stosowanie biofumigantów. Biofumigacja polega na wprowadzeniu do gleby materiału organicznego, z którego uwalniane będą do podłoża substancje przeciwdziałające rozwojowi patogenów lub szkodników. Może działać tak biomasa przedplonu roślin krzyżowych (rzepak, rzepik, lnianka, gorczyca, kapusta, rzodkiew, rzepa, brukiew, kalafior, rukola, lewkonia). Ich rozdrobnione i wymieszane z glebą resztki zawierają glukozynolany, które rozkładają się do związków działających jak fumiganty. Zamiast przyorywania masy roślinnej wspomnianych gatunków można też zastosować mączkę z nasion kapusty abisyńskiej lub gorczycy.

Grunt to dobrej jakości materiał szkółkarski – na co zwrócić uwagę?

Uprawa zaczyna się od materiału szkółkarskiego, który wysadza się na przygotowane stanowisko. Nie mogą być to sadzonki z niepewnego źródła, złej jakości, porażone przez choroby. Losowo wybrane rośliny z partii materiału szkółkarskiego należy poddać ocenie. W przypadku truskawek należy zwrócić uwagę na zdrowotność systemu korzeniowego. W koronie nie mogą występować nekrozy i przebarwienia, bo mogą one świadczyć o obecności patogenów takich jak Coleotrichum czy Phytophthora. Na liściach nie powinno być objawów plamistości, gdyż osłabiają one rośliny.

Przy zakupie sadzonek malin czy borówki wysokiej należy ocenić wygląd pędów pod kątem obecności ewentualnych nekroz. Trzeba tez ocenić zdrowotność systemu korzeniowego.

Warto dobierać odmiany charakteryzujące się mniejszą podatnością na choroby. Te cechy odmianowe, poza walorami handlowymi i konsumpcyjnymi, nabiorą dużego znaczenia w dobie Zielonego Ładu.

Zmniejszanie wilgotności w uprawach roślin jagodowych

• Uregulowanie stosunków wodno – powietrznych.
• Usytuowanie rzędów równolegle do dominujących wiatrów.
• Uprawa na podniesionych zagonach.
• Jednorzędowa uprawa truskawek na podniesionych zagonach.
• Zachowanie odpowiednich odstępów między roślinami w rzędzie.
• Przycinanie roślin umożliwiające przewietrzenie ich koron.
• Regulacja zachwaszczenia.
• Ograniczenie nawadniania w godzinach popołudniowych.

Zmniejszenie wilgotności ogranicza presję m. in. szarej pleśni, antraknozy, zamierania pędów.

Inne zalecenia w profilaktyce chorób roślin jagodowych

Ważna jest znajomość biologii sprawców i objawów chorób (np. nekroz na pędach, zamierania pędów, plam na liściach, nalotów grzybni, zarodnikowania). Dzięki temu możliwe jest jak najwcześniejsze reagowanie po ich wystąpieniu, co zapobiega rozprzestrzenieniu się choroby na plantacji. W przypadku problemów z postawieniem diagnozy, możliwa jest współpraca z Laboratorium Chorób Roślin Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach.  

Rozpoznanie choroby umożliwia też podjęcie działań sanitarnych - usuwania i niszczenia porażonych roślin, wycinania chorych pędów z zapasem zdrowej tkanki. Pędy borówki czy maliny, po wycięciu lub skoszeniu, powinny być starannie rozdrabniane. W przypadku truskawek, zabiegiem agrotechnicznym ograniczającym presję chorób jest koszenie liści po zbiorach.  

Ważne jest też monitorowanie warunków pogodowych i dostosowywanie do nich programu ochrony. Szczególną uwagę należy zwracać w okresach wzmożonej wilgotności, które tworzą dogodne warunki dla rozwoju chorób roślin.

Glebę można ściółkować. Po pierwsze, zapobiega to rozpraszaniu cząstek gleby podczas deszczu (jest to sposób rozprzestrzeniania się wielu patogenów grzybowych). Po drugie, owoce nie dotykają gleby, co ogranicza presję antraknozy czy skórzastej zgnilizny owoców.

Należy bardzo racjonalnie nawozić azotem. Nadmiar tego pierwiastka przyspiesza wzrost roślin, ale zwiększa ich podatność na choroby.

Owoce powinny być jak najszybciej schładzane po zbiorze, co ogranicza problem ich psucia się.

Środki biologiczne i biotechniczne, które mogą być stosowane w uprawach gatunków jagodowych

Asortyment środków biologicznych i biotechnicznych jest stosunkowo niewielki, a nie wszystkie są obecnie dostępne na rynku. Wiele z nich jest w obrocie już od lat, w związku z czym istnieje potrzeba opracowania preparatów opartych na nowych szczepach i gatunkach mikroorganizmów wykazujących działanie fungistatyczne. Takie badania są prowadzone w Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach w ramach projektu BioSafeFood.

Preparaty niechemiczne zapewniają średni poziom skuteczności, a uzyskanie pożądanego efektu może wymagać kilkakrotnej ich aplikacji.

►Truskawki

Szara pleśń – Polyversum WP (Pythium oligandrum); Prestop WP (Gliocladium catenulatum); Botector (Aureobasidium pullulans); Serenade ASO (Bacillus subtilis); Laminone, Nutivax, Plantivax, Vaxiplant SL (laminaryna); Limocide, Pesticol (olejek pomarańczowy – dodatkowo chroni przed wciornastkami).

Mączniak prawdziwy - Polyversum WP (Pythium oligandrum); Serenade ASO (Bacillus subtilis); Laminone, Nutivax, Plantivax, Vaxiplant SL (laminaryna); Limocide, Pesticol, PREV-AM, PREV-BIO (olejek pomarańczowy), Fytosave SL (COS-OGA).

Biała i czerwona plamistość liści - Polyversum WP (Pythium oligandrum); Laminone, Nutivax, Plantivax, Vaxiplant SL (laminaryna).

►Borówki

Szara pleśń - Polyversum WP (Pythium oligandrum); Serenade ASO (Bacillus subtilis); Botector (Aureobasidium pullulans).

Antraknoza - Polyversum WP (Pythium oligandrum).

Mączniak prawdziwy - Serenade ASO (Bacillus subtilis).

►Maliny

Szara pleśń - Polyversum WP (Pythium oligandrum); Serenade ASO (Bacillus subtilis); Botector (Aureobasidium pullulans).

Zamieranie pędów - Polyversum WP (Pythium oligandrum).

Mączniak - Limocide, Pesticol, PREV-AM, PREV-BIO (olejek pomarańczowy).

Nawozy i biostymulatory ograniczające występowanie patogenów bądź wspierające naturalną odporność roślin

• Preparaty doglebowe zawierające bakterie lub grzyby rizosferowe (np. Bacillus atrophaeus, Trichoderma harzianum, T. viride) – ograniczają wzrost oraz zarodnikowanie patogenów glebowych.
• Preparaty dolistne zawierające drożdże Saccharomyces cerevisiae – ograniczają wzrost i zarodnikowanie patogenu Botrytis cinerea, będącego sprawcą szarej pleśni.
• Nawozy dolistne zawierające w składzie miedź, bor, krzem.
• Wyciągi z alg.
• Fosforyny indukujące odporność roślin i ograniczające wzrost oraz zarodnikowanie lęgniowców Phytophthora spp.

Źródło: 62. Ogólnopolska Konferencja Ochrony Roślin Sadowniczych; wykład pt. „Możliwości ograniczania stosowania fungicydów na plantacjach roślin jagodowych”, mgr Anna Poniatowska, mgr Monika Michalecka.

Związane z tematem

Niechemiczne metody ochrony drzew pestkowych przed chorobami

Wczesnowiosenne zabiegi na plantacjach malin i jeżyn

Kiedy kosić maliny jesienne?