ABC wapnowania gleb w uprawach sadowniczych

Co roku w okresie jesiennym powraca temat wapnowania gleb pod uprawami sadowniczymi. Powstało na ten temat wiele fachowych opracowań, dostępne są liczne poradniki i broszury. Niestety wielu producentów nie uświadamia sobie nadrzędnego znaczenia sprowadzenia odczynu gleby do poziomu optymalnego nad wszelkimi innymi zabiegami, tj. nawożeniem, walką z zachwaszczeniem, ochroną roślin czy nawadnianiem. Wciąż popełniane są również podstawowe błędy, czego przykładem niech będzie znajomy rolnik, który pełen zadowolenia z siebie oznajmił, że zaoszczędził dużo czasu i paliwa, ponieważ rozsiał siarczan amonu z wapnem w jednym przejeździe…

Zamieszczamy ten krótki poradnik dotyczący wapnowania istniejących już plantacji owoców z nadzieją, że okaże się Państwu przydatny.

Po co wapnuje się gleby pod uprawami owoców?

• Wapnowanie gleby ma na celu sprowadzenie odczynu gleby do poziomu optymalnego dla uprawianej rośliny. Decyduje to o dostępności składników mineralnych stosowanych w nawożeniu posypowym. W nie uregulowanym odczynie gleby, składniki mineralne nie mogą zostać pobrane przez rośliny, choćby podłoże było nimi silnie przejęte. Ulegają bowiem przekształceniu do form chemicznych niedostępnych dla roślin. Pozbawione sensu jest wydawanie pieniędzy na kosztowne biostymulatory i odżywki stosowane dolistnie, jeżeli nie zostało uregulowane pH gleby i rośliny nie mogą wykorzystać pełni swoich zdolności pobierania pierwiastków drogą korzeniową.
• Wapnowanie zapobiega ujawniającemu się przy kwasowym odczynie gleby toksycznemu działaniu jonów glinu, które upośledzają rozwój systemu korzeniowego. Rośliny wzrastające na glebach o optymalnym odczynie posiadają bujniej rozwinięte korzenie, silniej penetrują podłoże, co decyduje o ich mniejszej podatności na stresy suszy i niedoboru mikro- i makropierwiastków.
• Zabieg neutralizuje zakwaszający wpływ stosowania środków ochrony roślin i nawożenia azotem na glebę.
• Poprawia strukturę gleby, działa agregatotwórczo, zwiększając zdolność podłoża do gromadzenia wody i pierwiastków.
• Zwiększa aktywność korzystnych mikroorganizmów glebowych. Odczyn kwaśny sprzyja rozwojowi grzybów, natomiast w pH uregulowanym bujniej rozwijają się bakterie symbiotyczne i nitryfikacyjne.
• Zwiększa zdolność gleby do wiązania toksyn i stabilizuje obecne w niej metale ciężkie (większość z nich objawia swój negatywny wpływ na rozwój roślin przy nie uregulowanym odczynie).
• Wbrew wszystkiemu, celem wapnowania nie jest zaopatrzenie roślin w wapń! Pierwiastek ten występuje w wapnach w formie trudno rozpuszczalnej w wodzie (tlenki i węglany), które nie są efektywnym źródłem wapnia dla roślin. Należy odróżnić wapno służące regulacji odczynu gleby od wapnia odżywczego, dostarczanego roślinom wiosną w łatwo rozpuszczalnych w wodzie formach chemicznych (np. w postaci saletry wapniowej). Ich stosowanie pozwala zapewnić uprawom dostępność tego składnika w pierwszych tygodniach po ruszeniu wegetacji, które są kluczowe dla jego odłożenia w plonie owoców.

Czy zabieg wapnowania jest niezbędny?

Ponad 75% gleb w głównych rejonach sadowniczych Polski to gleby kwaśne i bardzo kwaśne. Wiele z nich to podłoża mineralne o dużej przepuszczalności, które są podatne na zakwaszenie. Opady deszczu łatwo wymywają z nich wapno. Stanowi to o konieczności okresowego wapnowania gleb, przeważnie co kilka lat, po stwierdzeniu, że odczyn gleby jest nieodpowiedni dla uprawianej rośliny. Sygnałem do przeprowadzenia zabiegu wapnowania powinien być wykazany w badaniach gleby spadek pH poniżej optymalnego dla danej rośliny zakresu. Większośćroślin preferuje odczyn lekko kwaśny (pH 5,6 - 6,8). 

Dwie strategie wapnowania – corocznie lub raz na kilka lat w większej dawce

Tradycyjnie wapno stosuje się interwencyjnie, w dużej dawce raz na kilka lat, po stwierdzeniu spadku pH gleby poniżej optymalnego zakresu. Druga strategia polega na utrzymywaniu optymalnego pH gleby przez cały okres eksploatacji sadu, aby zapobiec negatywnemu wpływowi obniżenia pH gleby w sezonie wegetacyjnym poprzedzającym wapnowanie oraz aby uniknąć wahań odczynu gleby, które mogą mieć niekorzystny wpływ na plonowanie i wzrost drzew. W tym przypadku corocznie rozsiewa się ok. 300 kg CaO na ha (jeżeli wcześniej odczyn mieścił się w optymalnym przedziale), aby podtrzymać korzystny dla roślin zakres pH.

Termin wapnowania

Najwłaściwszy termin na zabieg jesiennego wapnowania zaczyna się od końca października, jednak o odpowiednie nawozy najlepiej zadbać już wcześniej. Zabieg wykonuje się od późnej jesieni do wiosny. Im więcej czasu zdąży upłynąć od zastosowania wapna do ruszenia wegetacji, tym lepiej, bo wapno zdąży się roztworzyć w glebie. Dlatego najlepszym okresem na zabieg wapnowania jest jesień, gdyż deszcze i woda z roztopów przemieszczą wapno w głąb profilu glebowego.

Jak ustalić dawkę?

Najlepiej na podstawie specjalnych tabel, na przykład tej poniższej.

Tab. 1. Maksymalne dawki nawozów wapniowych (lub wapniowo - magnezowych) w kg CaO na hektar, stosowane jednorazowo w sadzie lub na plantacji owoców [Sadowski et al., 1990].

Tabela podaje dawkę w kg czystego CaO na hektar. Należy uwzględnić, jaka jest procentowa zawartość CaO w stosowanym przez nas nawozie wapniowym. W przypadku wapna węglanowego, producenci również podają zawartość w CaO.

Sypać tylko w pasy herbicydowe czy po całej szerokości?

Zasadniczo zaleca się stosować wapnowanie w całej szerokości sadu. Wapno jest przeważnie tanie, więc trzeba się zastanowić, czy ograniczanie jego rozsiewu do pasów herbicydowych ma swoje uzasadnienie ekonomiczne.

Można aplikować wapno wyłącznie w pasy herbicydowe. Pamiętajmy, że właśnie tam koncentrują się stosowane przez nas nawozy azotowe, dlatego odczyn wymaga regulacji przede wszystkim w rzędach drzew. pH w krytych murawą międzyrzędziach rzadko spada poniżej 5,5. Jeżeli jednak zachodzi taka potrzeba, należy zwapnować również murawę, którą obejmują swoim zasięgiem korzenie drzew.

Wapno tlenkowe czy węglanowe?

Formę chemiczną nawozu wapniowego (tlenek lub węglan wapnia) powinno się dobierać w zależności od kategorii agronomicznej gleby. Najbardziej uniwersalne jest wapno węglanowe, które może być z powodzeniem stosowane na wszystkich glebach. Najwłaściwsze jest dla gleb lekkich, o małych zdolnościach buforowych i niewielkiej pojemności kompleksu sorpcyjnego, których nie pozbawia wody i nie niszczy zawartości próchnicy. Działanie wapna węglanowego jest powolne, gdyż wprowadzone do gleby, pozostaje dłuższy czas w formie nie rozłożonej.  

Wapno tlenkowe wykazuje znacznie szybsze działanie. W krótkim czasie pochłania duże ilości wody i zmienia właściwości środowiska, dlatego nadaje się na gleby ciężkie, posiadające wysokie zdolności buforowe i zdolne przeciwstawiać się nagłym zmianom środowiska. Jest mniej korzystne dla życia glebowego. Wapna tlenkowego nie należy stosować na glebach organicznych.

Forma sypka czy granulowana?

Wapno granulowane jest łatwiejsze w aplikacji, gdyż można je równomiernie rozsiać i nie zachodzi potrzeba przemieszania go z glebą.

Wapno sypkie również może być w  sadach stosowane. Należy dopilnować, aby pogoda przy zabiegu była bezwietrzna, co zapobiega znoszeniu chmury pyłu przez wiatr i nierównomiernemu rozsiewowi. Poza tym, dobrą praktyką jest przemieszanie wapna pylistego z glebą, czego możliwości są na plantacjach wieloletnich ograniczone. Można zrobić to przy pomocy glebogryzarki podkoronowej.

Im większe rozdrobnienie wapna, tym większa jego skuteczność. Nie nadają się do rozsiewu produkty zbrylone, o dużych grudach, ponieważ uniemożliwiają równomierną aplikację nawozu na plantacji.

Wapno budowlane, wapno z komory chłodniczej, wapno odpadowe?

Wapno hydratyzowane (gaszone), czyli wodorotlenek wapnia, stosuje się tradycyjnie w chłodniach jako materiał pochłaniający nadmiar dwutlenku węgla (zamiennik płuczek CO2). Wodorotlenek wapnia wchodzi w reakcję z wydzielanym przez owoce dwutlenkiem węgla i wiąże go, przechodząc do węglanu wapnia. Po długim czasie spędzonym w chłodni, wapno jest zbrylone i trudne w aplikacji. Nie zmienia to faktu, że posiada właściwości odkwaszające glebę. Trudno w tym wypadku przeliczyć dawkę nawozu na hektar, ponieważ część wapna jest w formie wodorotlenku, reszta przeszła do formy węglanowej. Również w budownictwie stosuje się wapno gaszone, jako spoiwo zapraw murarskiej i tynkarskiej.

Wodorotlenkowa forma wapnia nie jest zalecana do stosowania na glebach lekkich o niskich właściwościach buforowych, ponieważ może przyczyniać się do niekorzystnych, przejściowych zmian struktury oraz spadku aktywności mikroflory glebowej.

Czytaj więcej: Jak stosować wapno z komór chłodniczych do odkwaszania gleby w sadzie?

Zwraca się uwagę, że do regulacji odczynu gleby w sadach należy używać tylko wapien posiadających odpowiednie certyfikaty, dopuszczonych do stosowania w rolnictwie. Ryzyko stosowania wapien odpadowych o nieznanym pochodzeniu, np. wapna hutniczego, wiąże się z możliwością wprowadzenia do gleby metali ciężkich.

Dodatek magnezu?

Polskie gleby, w znacznej mierze przepuszczalne i zakwaszone, charakteryzują się niską zasobnością w przyswajalny magnez. Jest to pierwiastek niezwykle istotny w uprawach owoców, który decyduje o wykorzystaniu plonotwórczego potencjału nawożenia azotowego.

Można wnieść go do gleby poprzez zastosowanie wapna magnezowego. Najpierw wyznacza się dawkę wapna w kg CaO na ha (patrz tabela powyżej).

Przyjmijmy, że potrzebujemy zastosować 2000 kg CaO na ha. Jeżeli mamy glebę bardzo kwaśną i bardzo ubogą w magnez, wówczas połowę, czyli 1000 kg na ha zadajemy w postaci wapna zwykłego. Drugą połowę rozsiewamy w formie wapna magnezowego o stosunku Ca:Mg = 3(2):1.

Jeżeli gleba jest lekko kwaśna, a zasobność w magnez niska, stosujemy 2/3 naliczonej dawki CaO w postaci wapna zwykłego i 1/3 w postaci wapna magnezowego.

Wspomniany stosunek wapnia do magnezu w nawozie jest bardzo istotny. Dostępne są na rynku nawozy o bardzo wysokiej zawartości magnezu, których rozsianie w tak dużych dawkach spowodowałoby straty w plonie na skutek uniemożliwienia roślinom pobierania potasu (magnez jest pierwiastkiem antagonistycznym względem potasu).

Z czym nie mieszać?

Nie łączymy wapna z żadnym innym nawożeniem, ani mineralnym, ani organicznym. Po wysiewie nawozów wapniowych nie powinno się stosować innych nawozów. Należy zachować odstęp około 4-6 tygodni.

Związane z tematem

Jak rozeznać jakość wapna?

Badania gleby - ich wykonanie, interpretacja i dobór dawki nawozu prostsze niż może się wydawać!